Atopowe zapalenie skóry to choroba alergiczna, która występuje zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Jej dojmującym objawem jest świąd skóry, pogarszający jakość życia pacjenta. Szybkie wykrycie i leczenie atopowego zapalenie skóry jest więc bardzo ważne w kontekście poczucia ulgi i uniknięcia nasilenia symptomów AZS. Nie jest to jednak jedyny powód, dlaczego nie powinno się zwlekać z pójściem do lekarza: nieleczone AZS może prowadzić do rozwoju innych schorzeń związanych z atopią, na przykład astmy i alergicznego nieżytu nosa.
Spis treści:
- Czym jest atopowe zapalenie skóry?
- Kryteria rozpoznania AZS
- Testy skórne i inne badania diagnostyczne
- AZS w zależności od wieku. Jak wyglądają objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych?
- Przyczyny atopowego zapalenia skóry
- Co może wyzwalać i zaostrzać objawy AZS?
- Leczenie atopowego zapalenia skóry
- Pielęgnacja skóry z objawami atopii
- Rola stosowania emolientów w zmniejszaniu swędzenia i poprawianiu kondycji skóry
- Atopicin – łagodne dermokosmetyki do pielęgnacji skóry z AZS
- Pozostałe zalecenia odnośnie dbania o skórę
- Leczenie miejscowe
- Leczenie ogólne
- Inne metody leczenia AZS
- Dlaczego AZS trzeba szybko wykryć i zacząć leczyć?
- FAQ
Czym jest atopowe zapalenie skóry?
Wyprysk atopowy, powszechnie określany jako atopowe zapalenie skóry, jest chorobą zapalną i przewlekłą, która przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. W jej rozwoju uczestniczą różne czynniki genetyczne i środowiskowe lub zaburzenia układu immunologicznego. Do tego bariera naskórkowa nie funkcjonuje prawidłowo i ma zmienioną strukturę, wskutek czego skóra jest przesuszona i bardziej podatna na substancje drażniące oraz wnikanie alergenów. Kontakt z alergenami prowadzi do stanu zapalnego skóry i pojawienia się zmian skórnych – grudek, pęcherzyków, rumienia, które w miarę upływu czasu mogą się zmienić w zgrubiałą, skrajnie suchą skórę.
AZS zaliczane jest do chorób cywilizacyjnych. Zmaga się z nim coraz więcej osób, co jest spowodowane rozwojem cywilizacyjnym i rosnącym zanieczyszczeniem środowiska. Na zachorowanie narażeni są zwłaszcza mieszkańcy dużych miast.
AZS najczęściej diagnozowane jest u małych dzieci, jednak mogą na nie chorować również osoby w wieku dorosłym, a nawet seniorzy.
Kryteria rozpoznania AZS
Ponieważ podobne objawy mogą występować też w innych chorobach, w diagnostyce atopowego zapalenia skóry wykorzystuje się kryteria Hanifina i Rajki, które pozwalają na skrupulatną ocenę kondycji skóry chorego.
Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry stawiane jest wtedy, gdy występują trzy z czterech kryteriów większych:
- świąd skóry,
- przewlekły i nawrotowy charakter choroby,
- umiejscowienie zmian skórnych,
- atopia pacjenta lub w wywiadzie rodzinnym,
oraz co najmniej 3 kryteria mniejsze:
- suchość skóry (xerosis),
- rybia łuska lub rogowacenie przymieszkowe,
- dodatnie wyniki punktowych testów skórnych,
- zwiększone stężenie IgE (atopia),
- wczesny wiek wystąpienia zmian,
- nawracające zakażenia skóry,
- nieswoisty wyprysk rąk i/lub stóp,
- wyprysk sutków,
- zapalenie czerwieni warg (cheilitis),
- nawrotowe zapalenie spojówek,
- stożek rogówki (keratokonus),
- zaćma podtorebkowa,
- zacienienie wokół oczu,
- objaw Denniego i Morgana (fałd oczny),
- biały dermografizm,
- przedni fałd szyjny,
- świąd skóry po spoceniu,
- nietolerancja pokarmów,
- nietolerancja wełny,
- zaostrzenie po stresie,
- rumień twarzy,
- łupież biały,
- podkreślenie mieszków włosowych.
ATOPICINKOMPLEKSOWY ZESTAW NA AZS zamów!
Testy skórne i inne badania diagnostyczne
Diagnostyka atopowego zapalenia skóry opiera się również na badaniach laboratoryjnych. Najprostszym z nich jest oznaczenie całkowitego stężenia przeciwciał IgE we krwi. U osób z atopowym zapaleniem skóry stężenie przeciwciał IgE jest zwiększone w aż 80% przypadkach. Pozostałe 20% pacjentów ma te przeciwciała w normie. Nie oznacza to jednak, że nie chorują na AZS. W takich przypadkach mówi się o wewnątrzpochodnym AZS. w którym – w przeciwieństwie do zewnątrzpochodnego AZS – objawy nie są wywoływane przez alergeny, tylko np. przez defekt bariery naskórkowej czy nieswoistą reakcję zapalną.
Uzupełnieniem diagnostyki są testy skórne punktowe, atopowe testy płatkowe i skórne ekspozycyjne testy pokarmowe. Testy te pozwalają wykryć alergeny odpowiedzialne za występowanie symptomów choroby.
AZS w zależności od wieku. Jak wyglądają objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych?
Co jest charakterystyczne dla AZS, zmiany skórne mają określoną morfologię i lokalizację w zależności od wieku pacjenta.
W okresie niemowlęcym oraz u maluchów poniżej 2. roku życia zmiany przyjmują postać rumienia, grudek wysiękowych i pęcherzyków. Pojawiają się przede wszystkim na twarzy, obejmując głównie policzki i czoło. Mogą wystąpić również na płatkach uszu, owłosionej skórze głowy, dłoniach i stopach. Przy ciężkim przebiegu choroby objawy zajmują też tułów i pośladki, jednak okolica pieluszkowa pozostaje bez zmian. Może dojść do erytrodermii, czyli stanu, w którym zmiany zajmują ponad 90% powierzchni ciała i wymagana jest hospitalizacja.
Zdiagnozowanie AZS u najmłodszych nie jest łatwe, ponieważ objawy choroby mimo wielu różnic mogą przypominać symptomy spotykane w innych dermatozach. Najczęściej mylone są z takimi chorobami skóry, jak łojotokowe zapalenie skóry i łuszczyca.
Dla starszych dzieci z AZS (do 12. roku życia) charakterystyczne są zmiany rumieniowo-grudkowe, którym może towarzyszyć ostry stan zapalny skóry z wysiękiem, nadżerkami, strupami i nadkażeniem bakteryjnym. Obserwuje się także lichenizację, czyli pogrubienie i bruzdowanie skóry, a czasami też złuszczanie opuszek palców u dłoni i podeszew stóp. Zmiany zajmują głównie zgięcia łokciowe i podkolanowe, nadgarstki, grzbiety dłoni i stóp, szyję, powieki oraz skórę wokół ust.
AZS w wieku nastoletnim i dorosłym wiąże się z takimi objawami, jak rumień i liszajowacenie skóry. Zmiany mogą powstawać na całym ciele. Najczęściej tworzą się na twarzy, szczególnie wokół ust, na powiekach i czole. Oprócz tego pojawiają się na szyi, dłoniach i w zgięciach stawowych.
We wszystkich grupach wiekowych występuje nasilona suchość skóry oraz jej dokuczliwy świąd. Chorzy nie są w stanie powstrzymać się od drapania, co jeszcze bardziej uszkadza ich skórę i może doprowadzić do nadkażeń bakteryjnych. Świąd najsilniejszy jest w nocy i utrudnia spokojny sen.
Przyczyny atopowego zapalenia skóry
Przyczyny AZS są złożone i nie zostały jeszcze dokładnie zbadane. U części chorych na AZS stwierdza się występowanie choroby u krewnych, co wskazuje na udział składowej genetycznej w rozwoju schorzenia. Ryzyko zachorowania na AZS u dziecka wynosi 20-40%, jeśli jeden z rodziców choruje. Gdy chorują obydwoje rodziców, ryzyko to wynosi 60-80%.
Odziedziczenie skłonności do atopii nie jest jeszcze równoznaczne z zachorowaniem na AZS. Do uaktywnienia się choroby prowadzą różne czynniki środowiskowe. Przykładowo narażenie na zanieczyszczenia powietrza oraz dym tytoniowy ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego oraz uszkadza barierę skórną. Objawy mogą ujawnić się także wskutek spożywania określonych produktów, stosowania pewnych środków chemicznych czy przebywania w niesprzyjających warunkach atmosferycznych – jak suche powietrze czy skrajne temperatury. Coraz częściej wspomina się również o tym, że atopowe zapalenie skóry to choroba psychosomatyczna – znaczną rolę w wyzwalaniu i nasilaniu się jej objawów odgrywa stres.
To właśnie współdziałanie wymienionych czynników – genetycznych i środowiskowych, a także zaburzenie prawidłowego działania układu odpornościowego prowadzi do rozwoju AZS.
Co może wyzwalać i zaostrzać objawy AZS?
Nasilenie objawów AZS często wynika z ekspozycji na alergeny. Najpowszechniejsze z nich to alergeny wziewne: roztocza kurzu domowego, pyłki roślin i sierść zwierząt. Nadwrażliwość na nie występuje u ok. 50-90% osób z AZS. Nieco mniej chorych (3-50% dzieci) zmaga się z alergiami pokarmowymi. Zazwyczaj nietolerancja dotyczy takich pokarmów, jak mleko, orzeszki ziemne, orzechy laskowe, soja, pszenica, jaja.
Ponadto zmiany atopowe mogą się zaogniać pod wpływem różnych substancji podrażniących, występujących w chemii gospodarczej lub kosmetykach. Bardzo niekorzystnie na skórę działają kosmetyki ze składnikami, które wysuszają płaszcz lipidowy, np. z alkoholem lub mocnymi detergentami.
Jeszcze innym czynnikiem, który znacznie pogarsza objawy choroby i który trudno jest wyeliminować, jest stres. Już sama choroba jest źródłem stresu, a gdy dołączą do tego różne problemy życiowe, może się to odbić negatywnie na stanie skóry. Najgorzej działa długotrwały, przedłużający się stres.
Leczenie atopowego zapalenia skóry
Leczenie AZS można podzielić na miejscowe i ogólne. Za podstawową formę terapii uznaje się odpowiednią pielęgnację skóry. Dalsze postępowanie lecznicze dobierane jest stosownie do nasilenia objawów.
Pielęgnacja skóry z objawami atopii
Jak dbać o skórę z AZS? Należy skupić się przede wszystkim na unikaniu czynników nasilających. Aby nie doprowadzić do wysuszenia skóry, mycie rąk i kąpiele powinny trwać krótko, a woda powinna mieć letnią temperaturę (ok. 30°C). Po każdym umyciu rąk i kąpieli, trzeba delikatnie osuszyć skórę bez pocierania jej szorstkim ręcznikiem, a następnie należy nasmarować ją kremem lub balsamem nawilżającym.
Do mycia ciała nie powinno się używać mydeł, ponieważ mają zasadowy odczyn i przez to będą zwiększały suchość i podrażnienie skóry. Zamiast mydeł wskazane są nawilżające emulsje, płyny i balsamy myjące o pH zbliżonym do skóry, czyli łagodnie kwaśnym.
Codzienna pielęgnacja musi obejmować również stosowanie odpowiednich kosmetyków – emolientów.
Rola stosowania emolientów w zmniejszaniu swędzenia i poprawianiu kondycji skóry
Emolienty to preparaty, które mają za zadanie naprawiać naruszony chorobowo płaszcz lipidowy skóry. Warto wybierać produkty zawierające komponenty będące odpowiednikami składników naturalnie występujących w barierze ochronnej naskórka. Wśród tych składników można wymienić mocznik, naturalny czynnik nawilżający (NMF), ceramidy, nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, kwas mlekowy, aminokwasy, np. arginina. Takie produkty najlepiej odbudują barierę naskórkową i przywrócą jej prawidłowe funkcje.
Dzięki preparatom emoliencyjnym skóra odzyskuje nawilżenie, i co za tym idzie, ustępuje jej swędzenie. Ponadto warstwa lipidowa na skórze chroni ją przed wnikaniem alergenów i oddziaływaniem czynników drażniących.
Idealnie, gdyby kosmetyki na AZS, oprócz pełnienia funkcji emolientów, zawierały również:
- komponenty o właściwościach przeciwzapalnych – pomoże to w ograniczeniu stanu zapalnego,
- substancje dbające o równowagę mikrobiomu – ponieważ w AZS łatwo dochodzi do kolonizacji skóry drobnoustrojami chorobotwórczymi, warto, by w kosmetykach znalazły się składniki wspierające rozwój pożytecznej mikroflory, przykładowo biolin, kwas mlekowy.
Jak często stosować kosmetyki emoliencyjne? Powinno się to robić kilka razy w ciągu dnia, pamiętając o tym, by smarować nie tylko chore miejsca, ale całą powierzchnię ciała. Pod uwagę należy też wziąć bieżące potrzeby skóry. W okresach zaostrzeń wymagane jest częstsze jej natłuszczanie – nawet co godzinę. W okresach bezobjawowych można to robić rzadziej, jednak nadal jest wskazane regularne natłuszczanie i nawilżanie skóry.
Atopicin – łagodne dermokosmetyki do pielęgnacji skóry z AZS
Dermokosmetyki Atopicin to preparaty emoliencyjne, które pozwalają kompleksowo zadbać o wrażliwą, suchą i atopową skórę:
- odbudowują i wzmacniają barierę hydrolipidową,
- nawilżają i natłuszczają skórę,
- zmniejszają uczucie swędzenia i pieczenia,
- koją podrażnienia i przyśpieszają gojenie.
W produktach tych można znaleźć delikatne składniki aktywne pochodzenia naturalnego, jak naturalne oleje i masła, które uzupełniają braki składników lipidowych w zewnętrznej warstwie naskórka (np. olej jojoba, olej z awokado, masło shea). Dermokosmetyki Atopicin zawierają także składniki odpowiadające elementom naturalnie występującym w skórze, jak mocznik, NMF, kwas mlekowy, arginina. Na zestaw składa się 8 różnych produktów, w tym natłuszczające kremy do twarzy i balsam do ciała, kojące mazidło, jak również produkty służące do mycia twarzy, głowy i ciała. Przyjazne składy wspomagają regenerację skóry oraz redukują nieprzyjemne objawy.
Pozostałe zalecenia odnośnie dbania o skórę
Osoby z AZS powinny powstrzymywać się od drapania skóry. Przez uszkodzony naskórek w głąb skóry łatwiej przedostają się drobnoustroje, co zwiększa ryzyko nadkażenia. Warto zatem obcinać paznokcie na krótko i stosować środki pozwalające zredukować świąd.
W ograniczeniu potrzeby drapania pomogą też odpowiednie ubrania. Należy unikać odzieży z wełny i szorstkich materiałów, które podrażniają skórę. Najlepsze będą materiały wykonane z gładkich włókien, np. z czystej bawełny. Ubrania powinny być luźne, a nie obcisłe.
Leczenie miejscowe
Terapia miejscowa wyprysku atopowego obejmuje przede wszystkim stosowanie glikokortykosteroidów. Są to leki immunosupresyjne, które skutecznie zmniejszają stan zapalny i zapobiegają kolonizacji skóry przez gronkowca złocistego. Niestety gdy są stosowane długotrwale, mogą powodować skutki uboczne, np. zanik skóry, rozstępy i teleangiektazje. Aby obniżyć ryzyko skutków niepożądanych, wprowadza się tzw. terapię przerywaną, polegającą na stosowaniu glikokortykosteroidów tylko przez 2-3 dni w tygodniu, na zmianę z emolientami.
Kolejną grupą leków są inhibitory kalcyneuryny, które aplikuje się na miejsca wrażliwsze, jak twarz czy szyję. Inhibitory kalcyneuryny, tak jak glikokortykosteroidy, są lekami immunosupresyjnymi, jednak wiążą się z mniejszym ryzykiem skutków ubocznych.
W przypadku grzybiczego bądź bakteryjnego zakażenia skóry stosuje się miejscowe leki przeciwdrobnoustrojowe. Są to środki antyseptyczne, no. triklosan, lub antybiotyki – erytromycyna, mupirocyna czy kwas fusydowy.
Leczenie ogólne
W leczeniu ogólnym AZS wykorzystuje się często leki przeciwhistaminowe I i II generacji. Ich działanie polega na blokowaniu histaminy, która jest mediatorem reakcji alergicznych. Leki te pozwalają wyciszyć objawy wynikające z alergii, jak świąd, zaczerwienienie i obrzęk. Leki przeciwhistaminowe I generacji, jak hydroksyzyna, dodatkowo działają uspokajająco i ułatwiają zasypianie. Leki II generacji, jak np. cetyryzyna, wg badań mogą obniżać ryzyko rozwoju astmy.
Przy ciężkim przebiegu choroby stosuje się silnie działające doustne leki o działaniu immunosupresyjnym, np. cyklosporynę, metotreksat lub leki biologiczne – dupilumab.
Inne metody leczenia AZS
Do uzupełniających metod leczenia AZS należy fototerapia, czyli leczenie światłem. Skuteczność wykazują wszystkie typy fototerapii – UVA, UVB, PUVA. Naświetlanie pomaga pozbyć się zmian skórnych, jednak zabiegom należy poddawać się regularnie, kilka razy w tygodniu.
ATOPICINKOMPLEKSOWY ZESTAW NA AZS zamów!
Dlaczego AZS trzeba szybko wykryć i zacząć leczyć?
Atopowe zapalenie skóry jest chorobą, która wpływa negatywnie na codzienne funkcjonowanie chorego. Wczesne jej wykrycie pozwoli wprowadzić działania minimalizujące uciążliwe objawy. Należy też pamiętać o tym, że AZS zwiększa ryzyko innych chorób atopowych. Może dojść również do poważnych powikłań związanych z infekcją skóry gronkowcem złocistym lub wirusem opryszczki zwykłej. Ważne więc, aby w miarę możliwości utrzymywać objawy pod kontrolą, stosując leczenie zalecone przed specjalistę.
FAQ
1. Atopowe zapalenie skóry – jak rozpoznać i leczyć?
Właściwą diagnozę możemy uzyskać, udając się na konsultację do odpowiedniego specjalisty – lekarza dermatologa. Lekarz obejrzy naszą skórę i przeprowadzi z nami wywiad, zleci też odpowiednie badania diagnostyczne. Dobierze także odpowiedni sposób leczenia. Zazwyczaj wystarczające jest leczenie miejscowe, polegające na właściwym pielęgnowaniu skóry i stosowaniu glikokortykosteroidów lub inhibitorów kalcyneuryny.
2. AZS – jak wydłużyć fazę remisji?
Aby okres remisji trwał jak najdłużej, wskazane jest systematyczne, codzienne pielęgnowanie skóry dermokosmetykami emoliencyjnymi. Dobre preparaty zadbają odpowiednio o stan skóry i odbudują jej warstwę lipidową.
3. Czego nie robić przy AZS?
Nie powinno się drapać skóry, aby nie uszkadzać bardziej naskórka. Niewskazane jest też wystawianie się na działanie alergenów, np. spożywanie pokarmów, na które jesteśmy uczuleni. Ponadto nie powinno się stosować przypadkowych kosmetyków – bardzo ważne jest, by sięgać po te dedykowane skórze atopowej i wrażliwej i wcześniej sprawdzić ich skład pod kątem ewentualnych alergenów. Nie zaleca się też nosić ubrań z wełny owczej, ponieważ atopicy jej nie tolerują. Wreszcie, nie należy lekceważyć zaleceń lekarskich i rezygnować z regularnych wizyt kontrolnych.
4. Czy AZS u dzieci mija?
Nie da się przewidzieć, jak choroba będzie przebiegała w danym przypadku. Według statystyk, u 40-60% dzieci objawy mijają przed 5. rokiem życia, a u 60-90% ustępują do 15. roku życia. U 10% chorych objawy utrzymują się przez całe życie.
Bibliografia:
1. Salomon J., Szepietowski J.: Atopowe zapalenie skóry. [W:] Alergia, choroby alergiczne, astma pod redakcją Andrzeja M. Fala, tom II
2. Akdis C.A. et al: Rozpoznawanie i leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych. Konsensus grupy PRACTALL European Academy of Allergology and Clinical Immunology i American Academy of Allergy, Asthma and Immunology
3. Leung AK, Hon KL, Robson WL: Atopic dermatitis. Adv Pediatr 2007; 54: 241-7
