Leczenie atopowego zapalenia skóry oraz towarzyszących mu alergii należy do złożonych procedur. Jego celem jest przede wszystkim łagodzenie przykrych objawów, których doświadcza pacjent, a także obniżanie ryzyka nawrotów. Jak się okazuje, pewne działania zwiększają szansę na utrzymanie dokuczliwych symptomów pod kontrolą. Co zatem warto wiedzieć o terapii AZS? I jaką skuteczność mają powszechnie wykorzystywane sposoby?
Spis treści:
- Zalecane metody terapii atopowego zapalenia skóry
- Terapia emolientami jako podstawowa metoda zwalczania i profilaktyki objawów AZS
- Atopicin – dermokosmetyki emoliencyjne z naturalnymi składnikami aktywnymi
- Leki sterydowe w leczeniu AZS
- Inhibitory kalcyneuryny
- Leczenie objawów związanych z infekcją gronkowcem
- Leki przeciwhistaminowe w redukcji objawów alergicznych
- Leczenie ogólne AZS
- Leczenie metodą mokrych opatrunków
- Fototerapia jako sposób leczenia AZS
- Terapia reaktywna czy proaktywna?
- Immunoterapia swoista
- Alternatywne sposoby walki z AZS
- Podsumowanie
- FAQ
Zalecane metody terapii atopowego zapalenia skóry
Podstawową metodą łagodzenia objawów u chorych na AZS jest odpowiednia pielęgnacja. W celu zniwelowania suchości skóry oraz odbudowania jej ochronnej bariery zaleca się stosowanie emolientów, czyli preparatów kosmetycznych, które powodują intensywne nawilżenie skóry. Należy stosować je codziennie.
W przypadku zaostrzeń choroby wdrażana jest terapia przeciwzapalna glikokortykosteroidami miejscowymi (mGKS). Ze względu na ryzyko objawów niepożądanych, obejmujących m.in. atrofię skóry, nie nadają się one jednak do bardzo długiego, codziennego stosowania.
Nieodłącznym elementem walki z objawami chorobowymi jest także unikanie ekspozycji na alergeny oraz substancje drażniące.
Terapia emolientami jako podstawowa metoda zwalczania i profilaktyki objawów AZS
Stosowanie emolientów stanowi codzienną rutynę pacjentów z AZS. Emolienty to preparaty bogate w substancje nawilżające i natłuszczające. Pozwalają one naprawić uszkodzoną barierę skórną oraz zapobiegają nadmiernej utracie wilgoci. Dzięki regularnemu smarowaniu skóry preparatami emoliencyjnymi można zniwelować jej szorstkość, łuszczenie i pękanie, a także osłabić dotkliwy świąd. Złagodzeniu ulegają też stany zapalne i podrażnienia.
Badania wskazują na to, że emolienty mają dużą skuteczność, jeśli chodzi o monitorowanie objawów choroby. Ich regularne stosowanie 3-4 razy na dobę pozwala nawet na zmniejszenie konieczności używania mGKS.
Atopicin – dermokosmetyki emoliencyjne z naturalnymi składnikami aktywnymi
Dla pacjentów, którzy cenią sobie naturalne sposoby pielęgnacji skóry, świetnym wyborem mogą być dermokosmetyki emoliencyjne Atopicin. To produkty opracowane specjalnie z myślą o osobach zmagających się z atopią, których skóra jest bardzo sucha, nadwrażliwa i skłonna do alergii oraz podrażnień. W dermokosmetykach Atopicin zawarto wiele naturalnych składników, które wykazują jednocześnie działanie nawilżające i kojące. Dzięki temu uspokajają chorą skórę i pomagają odzyskać jej dobrą kondycję.
Oto niektóre ze składników aktywnych, które można znaleźć w dermokosmetykach Atopicin:
- masło shea – doskonale nawilża i łagodzi podrażnienia. Wspomaga również procesy regeneracyjne,
- mocznik – potrafi świetnie zmiękczać szorstki naskórek i przywraca skórze odpowiednie nawodnienie. Niweluje również uczucie swędzenia,
- kwas mlekowy – wspiera procesy odnowy naskórka, poprawia jego nawilżenie oraz łagodzi podrażnienia,
- pantenol – usprawnia gojenie uszkodzonej skóry, przynosi ulgę przy swędzeniu i pieczeniu, a także dba o dobre nawilżenie skóry,
- olej konopny – pomaga odbudować płaszcz hydrolipidowy skóry, chroni naskórek przed wysuszeniem i posiada właściwości regenerujące.
Seria Atopicin obejmuje produkty przeznaczone do kompleksowej pielęgnacji atopowej skóry twarzy i ciała – zarówno do mycia, jak i smarowania skóry w celu ochrony jej przed przesuszeniem.
Leki sterydowe w leczeniu AZS
Glikokortykosteroidy miejscowe to najważniejsze leki w terapii AZS. Są stosowane w zwalczaniu symptomów tego schorzenia już ponad pół wieku. Zazwyczaj mają postać maści, które świetnie sprawdzają się przy suchej skórze, z wyjątkiem zmian sączących – w tym przypadku wskazane są lżejsze postacie, np. lotiony.
Glikokortykosteroidy dają dobre efekty terapeutyczne, przynosząc poprawę już w krótkim czasie. Ponadto zmniejszają kolonizację skóry gronkowcem złocistym, zapobiegając nadkażeniom zmian skórnych.
Przy zaostrzeniach zalecane są mGKS o średniej sile działania. Aby uniknąć skutków ubocznych, stosuje się je możliwie jak najkrócej, do opanowania objawów. Oprócz tego często wdraża się tzw. terapię przerywaną, która polega na stosowaniu mGKS 2 razy w tygodniu na przemian z preparatami emoliencyjnymi.
Inhibitory kalcyneuryny
Inhibitory kalcyneuryny to leki przeciwzapalne, które również stosowane są w walce z symptomami AZS. Nie powodują tak poważnych objawów niepożądanych, jak glikokortykosteroidy i mogą być stosowane bezpiecznie w tych miejscach, gdzie skóra jest wrażliwsza (np. na twarzy, szyi). Najczęstszym skutkiem ubocznym, jaki wywołują, jest pieczenie i zaczerwienienie skóry w miejscu aplikacji, przemijające po kilku dniach.
Leczenie objawów związanych z infekcją gronkowcem
U pacjentów z AZS częstsze są zakażenia bakteryjne skóry, np. gronkowcem złocistym. Wymagają one wdrożenia antybiotyków, przeważnie aplikowanych bezpośrednio na skórę. Znakomity efekt terapeutyczny można uzyskać dzięki użyciu mupirocyny, retapamuliny czy kwasu fusydowego. Jednak nie zaleca się przewlekłego stosowania antybiotyków miejscowych, gdyż może to doprowadzić do wykształcenia się oporności bakterii na działanie substancji leczniczych. Dlatego należy ściśle przestrzegać dawkowania i czasu kuracji ustalonego przez lekarza.
Wskazaniem do stosowania antybiotyków doustnych jest zaostrzenie AZS z wyraźnymi symptomami świadczącymi o zakażeniu gronkowcem, a także gdy zmiany skórne są rozległe.
Leki przeciwhistaminowe w redukcji objawów alergicznych
Leki przeciwhistaminowe pomagają pacjentom w złagodzeniu uporczywego świądu oraz innych symptomów. Wyróżniamy leki przeciwhistaminowe I i II generacji. Z leków I generacji obecnie stosowana jest tylko hydroksyzyna. Posiada ona działanie przeciwświądowe i uspokajające, dlatego jest pomocna przy zaburzeniach snu. Ponadto wpływa na poprawę stanu skóry, ponieważ usprawnia gojenie uszkodzonej bariery skórnej.
Jeśli chodzi o leki przeciwhistaminowe II generacji, posiadają one silne działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne. Z tego powodu wykorzystywane są również do leczenia alergicznego nieżytu nosa i zapalenia spojówek – dolegliwości, które częściej występują u pacjentów z AZS niż w populacji zdrowej. Przykładami leków przeciwhistaminowych II generacji są cetyryzyna i lewocetyryzyna. Można je bezpiecznie stosować już u dzieci w wieku od 2 lat. Co więcej, badania wskazują na skuteczność cetyryzyny: jedno z nich wykazało, że podawanie tego leku przeciwhistaminowego dzieciom w wieku od 1 do 2 lat zmniejsza ryzyko wystąpienia u nich astmy aż o połowę. Lek ten nie powoduje również istotnych skutków ubocznych: zaobserwowano jedynie przypadki infekcji górnych dróg oddechowych, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego oraz zaostrzenia dolegliwości alergicznych.
Leczenie ogólne AZS
Pacjenci, u których dotychczasowe leczenie miejscowe nie przyniosło pożądanych rezultatów, mogą zostać poddani leczeniu systemowemu. Z kuracji lekami takimi, jak cyklosporyna A, metotreksat, mykofenolan mofetylu czy glikokortykosteroidy systemowe korzystają głównie osoby dorosłe. Stosowanie tych leków u dzieci i młodzieży rozważa się tylko w najcięższych przypadkach. Ze względu na ryzyko objawów ubocznych, terapia odbywa się pod ścisłą kontrolą lekarską.
| Lek | Działanie |
| Cyklosporyna A | Lek ten działa przeciwzapalnie i zmniejsza nasilenie objawów klinicznych AZS. Powoduje również poprawę jakości snu. |
| Metotreksat | Wskazany jest dla pacjentów z ciężkimi postaciami AZS, którzy nie zareagowali pozytywnie na leczenie innymi produktami leczniczymi. Działa przeciwzapalnie i antyproliferacyjnie. |
| Mykofenolan mofetylu | Lek immunosupresyjny, którego stosowanie pomaga zmniejszyć stan zapalny skóry i tym samym złagodzić symptomy AZS. |
| Glikokortykosteroidy systemowe | Z uwagi na skutki uboczne, leki te stosuje się wyłącznie w okresie zaostrzeń, zaleca się ponadto stosować je krótkotrwale. |
ATOPICINSKUTECZNY ZESTAW NA AZS zamów!
Leczenie metodą mokrych opatrunków
Metodę mokrych opatrunków stosuje się przede wszystkim w leczeniu dzieci w wieku od 6 miesięcy do 10 lat, które cierpią z powodu ciężkiego przebiegu choroby. Metoda ta polega na założeniu dwóch warstw opatrunków. Pierwsza z nich, która jest założona bezpośrednio na skórę pacjenta, jest warstwą wilgotną. Nasącza się ją wcześniej wodą, preparatami emoliencyjnymi lub, jeśli występują nasilone zmiany, rozcieńczonym furoinianem mometazonu lub proponianem flutikazonu w niskim stężeniu. Druga warstwa opatrunku zakładana jest na tą pierwszą i jest sucha. Opatrunki pozostawia się na skórze codziennie na wiele godzin, pamiętając o tym, by mniej więcej co 3 godziny zwilżyć warstwę wewnętrzną.
Mokre opatrunki pozwalają na lekkie ochłodzenie ciała i przynoszą ulgę przy swędzeniu skóry. Usprawniają także procesy gojenia ran i przeciwdziałają ich zaognianiu przez drapanie, zakażenia czy alergeny. Z metody tej należy jednak korzystać pod nadzorem lekarza, zwłaszcza, gdy stosowane są glikokortykosteroidy. Czas trwania terapii to od 3 do 14 dni.
Fototerapia jako sposób leczenia AZS
Fototerapia, czyli leczenie światłem, jest skuteczną metodą walki z objawami AZS. Stosuje się ją głównie u dzieci powyżej 10 r. życia i dorosłych pacjentów, dla których leki miejscowe okazały się niewystarczające. Korzystne działanie wykazują wszystkie typy naświetlań:
- naturalnym światłem (słonecznym),
- wąskozakresowym UVB (promieniowanie UVB 311),
- szerokozakresowym UVB,
- UVA,
- UVA z użyciem psoralenów (środków światłouczulających),
- UVA i UVB (UVAB),
- UVA1.
Promieniowanie ultrafioletowe, które jest generowane przez specjalne lampy, redukuje stan zapalny skóry i znacznie łagodzi jej swędzenie. Sprawia też, że uszkodzony naskórek goi się szybciej.
Trzeba jednak pamiętać, że fototerapia nie jest całkowicie wolna od działań niepożądanych. Dlatego przed poddaniem się zabiegom naświetlania powinno się wykluczyć przeciwwskazania.
Terapia reaktywna czy proaktywna?
Coraz częściej mówi się o proaktywnej terapii AZS, w której pacjent leczony jest w sposób przewlekły, a nie jedynie w przypadku zaostrzeń choroby. Dotąd stosowane protokoły terapeutyczne polegały na wprowadzaniu miejscowych leków przeciwzapalnych dopiero w czasie pogorszenia się objawów. Model terapii proaktywnej zakłada natomiast długoterminowe stosowanie tych środków, co ma na celu przeciwdziałanie nawrotom schorzenia.
W schemacie terapii proaktywnej na początku stosuje się mGKS lub inhibitory kalcyneuryny co drugi dzień. Następnie ogranicza się ich aplikację do 2 razy w tygodniu, przez okres co najmniej kilku tygodni do kilkunastu miesięcy. W skojarzeniu z emolientami zapewniają skuteczne złagodzenie symptomów i chronią przed nawrotami. Co ważne, dzięki użyciu metody przerywanej glikokortykosteroidy mogą być stosowane przez długi czas, bez powodowania tak poważnych skutków ubocznych – ich natężenie jest zdecydowanie mniejsze. Potrzebne są jednak dalsze badania, które dostarczą informacji, jak długoterminowa aplikacja leków wpływa na skórę.
ATOPICINSKUTECZNY ZESTAW NA AZS zamów!
Immunoterapia swoista
Dla pacjentów z wypryskiem atopowym, którzy są uczuleni na alergeny powietrznopochodne, a dotychczasowe metody terapii okazały się niewystarczające, dobrym rozwiązaniem może się okazać alergenowa immunoterapia swoista (SIT). Stanowi ona jedyny sposób przyczynowego leczenia AZS. Jej sednem jest stopniowe wystawianie pacjenta na działanie alergenu tak, aby zmniejszyć wrażliwość jego organizmu na ten alergen.
Odczulanie jest długotrwałym procesem, z reguły zajmującym co najmniej 4-5 lat. Polega na podawaniu pacjentowi alergenu, np. poprzez iniekcję lub w formie tabletki podjęzykowej. Dawki alergenu są regularnie zwiększane.
Immunoterapia swoista musi być poprzedzona skrupulatnym postępowaniem kwalifikacyjnym, ponieważ nie dla wszystkim ta metoda będzie odpowiednia. Ponadto pacjent musi pozostawać pod kontrolą lekarza, ze względu na ryzyko skutków ubocznych. Przeważnie są one łagodne, ale zdarzają się pojedyncze przypadki np. obrzęku krtani czy wstrząsu anafilaktycznego.
Alternatywne sposoby walki z AZS
Istnieje również wiele innych metod leczenia AZS. Choć nie mają one udokumentowanej skuteczności, niektórzy pacjenci twierdzą, że dzięki nim uzyskali poprawę. Można tu wymienić takie sposoby, jak ziołolecznictwo, refleksoterapia, balneoterapia czy dietoterapia. Ciągle trwają też rozważania nad suplementacją niektórych witamin, np. A, D i E, ponieważ mogą mieć one pozytywny wpływ na stan skóry. Jednak nie ustalono jeszcze oficjalnych rekomendacji, w jakich dawkach należałoby je przyjmować.
Wielu pacjentów wyraża chęć wypróbowania alternatywnych sposobów leczenia. Zaleca się jednak, aby przed wdrożeniem jakichkolwiek niekonwencjonalnych kuracji poradzić się lekarza, czy można je stosować wraz z leczeniem zaordynowanym przez specjalistę, a także by upewnić się, czy na pewno są one nieszkodliwe.
Podsumowanie
Możliwości leczenia AZS i alergii jest wiele, obiecujące wyniki dają zwłaszcza now e sposoby terapii, jednak nadal trwają badania nad ich skutecznością. Nie zapominajmy też, że sposób walki z AZS musi być przede wszystkim dobrany indywidualnie dla każdego pacjenta i brać pod uwagę jego potrzeby, przebieg schorzenia oraz ogólny stan zdrowia. Ponadto ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń specjalisty oraz unikanie czynników, które powodują reakcje alergiczne.
FAQ
1. Czy AZS jest choroba autoimmunologiczna?
Tak, AZS zalicza się do chorób autoimmunologicznych, ponieważ występuje w niej nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego. Zaczyna on atakować komórki własnego organizmu, uznając je za obce. Aby je zniszczyć, wytwarza przeciwciała, które skierowane są właśnie przeciwko komórkom własnego organizmu.
2. Jaki lekarz diagnozuje AZS?
Diagnozę AZS najczęściej stawia dermatolog, ale w wielu przypadkach pomocna jest także konsultacja z alergologiem.
3. Proaktywna metoda leczenia AZS – co to oznacza?
Metoda ta polega na stosowaniu miejscowych glikokortykosteroidów lub inhibitorów kalcyneuryny w sposób przewlekły. Środki te aplikowane są początkowo co drugi dzień, a z czasem tylko 2 w tygodniu jeszcze długo po ustąpieniu symptomów, co ma na celu zmniejszenie ryzyka nawrotów.
4. Jakie emolienty można stosować w okresie ciąży?
Kobiety w ciąży powinny zapytać się lekarza, które preparaty emoliencyjne będą dla nich odpowiednie.
Bibliografia:
- Magdalena Trzeciak M, Roman Nowicki: Terapia proaktywna – nowa koncepcja terapeutyczna zastosowania miejscowych inhibitorów kalcyneuryny w leczeniu atopowego zapalenia skóry, Alergia Astma Immunologia, 2013, 18(1): 8-13
- Nowicki RJ, Trzeciak M, Kaczmarski M, Wilkowska A, Czarnecka-Operacz M i in.: Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny 2019; 106: 354–371
- Akdis CA, Akdis M, Bieber T, et al.: Diagnosis and treatment of atopic dermatitis in children and adults: European Academy of Allergology and Clinical Immunology/American Academy of Allergy, Asthma and Immunology/PRACTALL Consensus Report. J Allergy Clin Immunol 2006
- Guidelines for preventing and treating vitamin D deficiency: a 2023 update in Poland, Paweł Płudowski i inni, Nutrients 2023, 15(3), 695
